Ιστορία

Προϊστορία

   Τα αρχαιότερα δείγματα ανθρώπινης δραστηριότητας στη Θάσο αποτελούν τα ορυχεία ώχρας στην περιοχή των Λιμεναρίων στη Θέση Τζίνες, που χρονολογούνται στη Νεότερη Παλαιολιθική εποχή (20.000 – 10.000 π.χ.). Τα πλούσια σε σίδηρο κοιτάσματα του αιματίτη της περιοχής αυτής, τα οποία στους Νεότερους Χρόνους υπήρξαν αντικείμενο συστηματικής μεταλλευτικής εκμετάλλευσης, προσείλκυσαν πρώτους τους παλαιολιθικούς κυνηγούς του νησιού αλλά και της απέναντι στεριάς, με την οποία ήταν τότε ενωμένη η Θάσος.

   Τα επόμενα δείγματα ανθρώπινης παρουσίας στο νησί χρονολογούνται στα μέσα της 6ης π.Χ. χιλιετίας. Οι ανασκαφικές έρευνες στους οικισμούς των Λιμεναρίων και της κορυφής ¨Καστρί» στο Θεολόγο, εντοπίζουν οργανωμένη δόμηση και συγκροτημένη κοινωνική οργάνωση. Οι κάτοικοι στη Νεολιθική Εποχή είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι που συμπληρώνουν την τροφή τους με το κυνήγι και το ψάρεμα. Χρησιμοποιούν τα φυσικά σπήλαια και κτίζουν τα σπίτια τους με πηλό, ξύλο και πέτρα. Στη Θάσο της 3ης χιλιετίας είναι σαφέστατα τα αιγιακά χαρακτηριστικά. Ο τειχισμένος οικισμός της Σκάλας Σωτήρος με τα λιθόκτιστα κτίσματα στο εσωτερικό του παραπέμπει σε ανάλογου τύπου οχυρωμένες ακροπόλεις του κυκλαδικού κόσμου και των νησιών του Β.Α. Αιγαίου.

   Οι αρχαιολογικές έρευνες εντοπίζουν στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ. μετακίνηση του πληθυσμού από τα παράλια στην ενδοχώρα για ασφάλεια με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα την επανακατοίκηση του νεολιθικού οικισμού στην οχυρή θέση ¨Καστρί».

Τα ομηρικά έπη δεν αναφέρουν τη Θάσο, αλλά τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι κυκλοφορούν στη Θάσο μυκηναϊκά αγγεία και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου επικρατούν στην ενδυμασία οι χάλκινες πόρπες και μάλιστα αιγιακών τύπων. Κεντρικός οικισμός του νησιού αναδεικνύεται ο οικισμός στη θέση «Καστρί».

Μυθολογία

    Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο πρώτος οικιστής και ιδρυτής του νησιού ήταν ένα φερώνυμο πρόσωπο, ο Θάσος. "...Θάσος από Θάσου καλείτε, Ποσειδώνος υιού..."

    Ο Ηρόδοτος εξάλλου γράφει¨

     «…από του Θάσου τούτου του Φοίνικος τούνομα έσχε…»

    Ο Θάσος ήταν γιος ή εγγονός του Αγήνορα, του βασιλιά της Φοινίκης, και βρέθηκε στη Θάσο αναζητώντας την Ευρώπη που είχε απαχθεί από τον Δία, όταν ο τελευταίος την ερωτεύτηκε παράφορα. Οι Φοίνικες όμως δεν ανέχτηκαν την απαγωγή της Ευρώπης και οργάνωσαν μια εκστρατευτική αποστολή από πολλά πλοία με αρχηγό τον Κάδμο, αδερφό της Ευρώπης, και συναρχηγό τον Θάσο. προκειμένου να την εντοπίσουν και να την επαναφέρουν στην πατρίδα τους. Η «αναζήτηση» κράτησε αρκετά και στο τέλος η αποστολή χωρίστηκε στα δύο. το ένα μέρος με αρχηγό τον Κάδμο πήγε στη Βοιωτία και έχτισε στο εσωτερικό της τη Θήβα, ενώ το άλλο μέρος με αρχηγό τον Θάσο κατευθύνθηκε στη σημερινή Θάσο, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Παράλληλα, την Ευρώπη αναζητούσαν και τα άλλα δύο αδέλφια, ο Φοίνικας και ο Κίλικας σε διαφορετικές όμως κατευθύνσεις.

     Ένας άλλος μύθος, που φαίνεται ότι πλάστηκε από τους Πάριους μετά την εγκατάστασή τους στη νέα τους πατρίδα λέει πως ο Ηρακλής δώρισε τη Θάσο στον Σθένελο και τον Αλκαίο, τους γιους του βασιλιά της Πάρου Ανδρόγεω.

     Πρώτος οικιστής πάντως της Θάσου ήταν ο Θάσος, από τον οποίο πήρε και το όνομα του το νησί. Όμως πέρα από αυτό, υπάρχουν και κάποιες άλλες απόψεις καταγεγραμμένες και εγκυρότερες ίσως, σχετικά με την προέλευση της ονομασίας του νησιού. Κάποιοι αρχαίοι ποιητές και συγγραφείς, αναφέρουν τη Θάσο ως «Ηερία» για τον δροσερό καλοκαιρινό της αέρα. «Αιθρία» για τον συνήθως αίθριο ουρανό της, «Χρύοη» για το χρυσάφι των μεταλλείων της, Ήδωνίς» από τους 'Ηδωνες θράκες και «Ακτή της Δήμητρας» για τους πλούσιους και εκλεκτούς καρπούς της. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνομα της Θάσου σχετίζεται ετυμολογικά με τη λέξη Δάσος, εξαιτίας των πολλών δασών που είχε κατά την αρχαιότητα αλλά και σήμερα. Άλλοι τέλος, συνδυάζουν το όνομα του νησιού με καιρικά ονόματα όπως το Άσος, Κάσος, κ.ά.

Αρχαίοι χρόνοι

   Ο Ηρόδοτος αναφέρει δύο πληθυσμιακές ομάδες στη Θάσο: τους Θράκες και τους Φοίνικες. Η άφιξη των τελευταίων συνδέθηκε με την εντατική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων χρυσού στο νησί. Μάλιστα η Θάσος χρωστάει το όνομά της στον Φοινικικής καταγωγής Θάσο, που έφτασε στο νησί μαζί με τον φίλο του Κάδμο, αναζητώντας την αδελφή του Ευρώπη.

Αυτούς τους πληθυσμούς συνάντησαν οι άποικοι Πάριοι στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. μαζί με τους οποίους πολέμησε ο λυρικός ποιητής Αρχίλοχος. Με την εγκατάσταση των Παρίων στο νησί δημιουργήθηκε το «ευδείελο άστυ» της Θάσου. Το νησί ήταν πλούσιο σε μεταλλεύματα, λευκό μάρμαρο, ξυλεία και γεωργικά προϊόντα, όπως το περίφημο θασίτικο κρασί.

   Οι Θάσιοι, σύντομα δημιούργησαν με τις αποικίες τους στην απέναντι στεριά, τη «Θασίων Περαία». Έτσι, την κλασική εποχή η Θάσος ήταν σπουδαίο οικονομικό κέντρο του Αιγαίου. Στο νησί αναπτύχθηκε σπουδαίος πολιτισμός που πολλά στοιχεία του διασώζονται μέχρι σήμερα. Οι τέχνες της αρχιτεκτονικής της γλυπτικής και της κεραμικής γνώρισαν μεγάλη άνθηση. Η Θάσος ανέδειξε το μεγαλύτερο ίσως ζωγράφο της αρχαιότητας Πολύγνωτο και το μεγάλο ολυμπιονίκη Θεαγένη.

   Αυτή την εποχή οι σχέσεις της Θάσου με την υπερδύναμη Αθήνα περνούν από πολλές διακυμάνσεις συμμαχίας και αντιπαλότητας και αυτό έχει αντίκτυπο στη διαχείριση των πόρων της «Περαίας», συνεπώς στην επιβίωση των κατοίκων του νησιού.

Οι κατακτήσεις όμως του Φιλίππου δημιουργούν νέα δεδομένα στον ελληνικό κόσμο. Μέσα σ” αυτό το πλαίσιο η Θάσος μένει αμέτοχη και ευημερεί. Προς το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου οι σχέσεις φιλίας που καλλιεργεί με τη νέα υπερδύναμη Ρώμη αφήνουν το νησί έξω από τις συγκρούσεις και βοηθούν στην περαιτέρω οικονομική του άνθιση έως το τέλος του αρχαίου κόσμου, που στην περιοχή επέρχεται με την κάθοδο των σλαβικών φύλων γύρω στα 600 μ.Χ.

 Βυζαντινή περίοδος

   Τη μετάβαση της Θάσου από τον κόσμο της αρχαιότητας στη νέα πραγματικότητα του Βυζαντίου έγινε με την προσαρμογή του αρχαίου κόσμου στην καινούρια θρησκευτική πραγματικότητα. Η πόλη της Θάσου εξακολούθησε να είναι η μοναδική πόλη με αστική οργάνωση. Πάνω στα αρχαία ιερά ιδρύθηκαν οι νέοι λατρευτικοί χώροι, ενώ ο πολεοδομικός ιστός της μοναδικής πόλης της Θάσου παρέμεινε ο ίδιος. Γύρω στο 400 μ.Χ. κτίζονται οι πρώτες χριστιανικές εκκλησίες. (Α΄φάση Βασιλικής Αγοράς και εκκλησία της Αλυκής). Στις αρχές του 7ου αιώνα η Θάσος γνωρίζει μια καταστροφή, η οποία πιστοποιείται στα περισσότερα μνημεία της.

    Οι ελάχιστες πληροφορίες που διαθέτουμε για την περίοδο αυτή σχετίζονται με τις επιδρομές των Σαρακηνών και Αράβων, που το 904 μ.Χ. μετά την άλωση και λεηλασία της Θεσσαλονίκης, λεηλάτησαν και τη Θάσο. Στους μεσοβυζαντινούς και υστεροβυζαντινούς χρόνους η Θάσος αποτέλεσε άλλοτε ναυτική βάση των Βυζαντινών και άλλοτε έδρα των πειρατών με αποτέλεσμα να αλλάζει διαδοχικά κυρίαρχους. Το 1354 παραχωρήθηκε από τον Ιωάννη Παλαιολόγο στο γενουατικό  Οίκο των Γκατελούζι και το 1403 μ.Χ. στην ενδοχώρα του νησιού ιδρύθηκε καινούρια οχύρωση γνωστή με το όνομα Κάστρο.